Overbevolking van de gevangenissen en het verlengd penitentiair verlof
De overbevolking in de Belgische gevangenissen is al jarenlang een probleem. Ondanks bijgebouwde gevangenissen (Haren en Dendermonde) en de renovatie van andere gevangenissen (Ieper), blijven grondslapers er schering en inslag. De Vlaamse gevangenissen kennen een overpopulatie van niet minder dan 25 procent. (!) De aanhoudende stakingen in de Vlaamse gevangenissen zijn dan ook allerminst onverwacht en zijn de uiting van de huidige inhumane detentieomstandigheden.
Het directoraat-generaal van de penitentiaire inrichtingen reageerde op 6 maart 2024 met een nota om de overbevolking tegen te gaan. De essentie van de maatregel is om meer en langere penitentiaire verloven toe te kennen. Op die manier wordt er ‘ademruimte’ geboden aan de gevangenissen: dezelfde cellen kunnen namelijk opeenvolgend gebruikt worden door verschillende gedetineerden die afwisselend op zulk penitentiair verlof zijn. Theoretisch wordt zo een verdubbeling van de capaciteit bereikt.
Verlengd penitentiair verlof
Krijgt een verlengd penitentiair verlof toegekend: de veroordeelde die zich op maximaal zes maanden van het strafeinde bevindt, met een maandelijkse evaluatie door de psychosociale dienst.
Een verlengd penitentiair verlof kan worden toegekend aan de veroordeelde die een korte gevangenisstraf (minder dan drie jaar) uitzit en die naar aanleiding van een verzoek tot vrijwillige invrijheidsstelling of elektronisch toezicht een positief advies van de directeur ontving. Als er sprake is van een lange gevangenisstraf, kan het verlengd penitentiair verlof toegekend worden als er ook sprake is van een eerder goed verlopen penitentiair verlof. Ook dit verlengd penitentiair verlof wordt maandelijks geëvalueerd.
Daarnaast kan een verlengd penitentiair verlof toegekend worden aan de veroordeelde die reeds vier goed verlopen penitentiaire verloven heeft doorlopen. In dit geval wordt een alternerend verlengd penitentiair verlof toegekend: het penitentiair verlof duurt maximaal 30 dagen, waarna er een verblijf van 30 dagen in de gevangenis volgt.
Voorwaarden
Het verlengd penitentiair verlof is enkel mogelijk indien aan de volgende voorwaarden voldaan wordt:
- De veroordeelde stemt in met het verlengd penitentiair verlof en de eventuele bijkomende voorwaarden;
- De veroordeelde beschikt over een opvangadres en het akkoord van het opvangmilieu;
- De veroordeelde beschikt over voldoende middelen van bestaan.
Daarnaast wordt de veroordeelde de volgende algemene voorwaarden opgelegd:
- Geen strafbare feiten plegen;
- Op elk ogenblik telefonisch bereikbaar zijn;
- Terugkeren naar de gevangenis als de directeur dit noodzakelijk acht;
- Zich niet naar het buitenland begeven.
Als de voorwaarden niet nageleefd worden, kan het verlengd penitentiair verlof herroepen worden.
De mirakeloplossing voor de overbevolking?
Dat het systeem geen structurele oplossing biedt, is wel duidelijk. Demonstratief is het drieste voorval in de Antwerpse gevangenis op 13 maart 2024. Het huidige beleid van het directoraat-generaal demonstreert een paniekreactie die noch de gedetineerde, noch de maatschappij ten goede komt. Een alternerend systeem waarbij een persoon 30 dagen buiten verblijft, om de volgende 30 dagen weer in de gevangenis te verblijven heeft kan geen positieve impact hebben op de resocialisatiemogelijkheden. Nochtans is het penitentiair verlof in het leven geroepen nét dit te versterken. Men kan zich bovendien vragen stellen bij een ongecontroleerde terugplaatsing in de maatschappij voor een ‘langere periode’. Daarenboven is deze periode net niet lang genoeg om daadwerkelijk een stabiele toekomst (woning, werkgelegenheid) uit te bouwen voor de gedetineerde. Tot slot kan men de impact van de afwisseling tussen binnen en buiten de gevangenis niet onderschatten.
Daarnaast zijn de andere mogelijkheden van verlengd penitentiair verlof (waar de alternerende regeling niet geldt) als oplossing voor overbevolking, een druppel op de hete plaat. Deze verloven worden namelijk toegekend aan personen die al in de tijdsvoorwaarden zitten om een strafuitvoeringsmodaliteit aan te vragen én die hierbij al een positief advies van de directeur hebben mogen ontvangen. Effectieve strafuitvoeringsmogelijkheden lijken – behoudens een tegenbeslissing van de strafuitvoeringsrechtbank of strafuitvoeringsrechter– in dit geval dus al sowieso in het verschiet te liggen.
Bovendien treft de regeling enkel een beperkte categorie van veroordeelden. De personen in voorlopige hechtenis worden evident niet opgenomen in de regeling. Ook bepaalde categorieën veroordeelden worden bewust uitgesloten. Zo maken onder meer veroordeelden die een straf van langer dan tien jaar opgelegd kregen, of personen die een straf uitzitten ingevolge zedenfeiten of terroristische misdrijven, geen aanspraak op de regeling. Tot slot is de regeling in veel gevallen facultatief: de directeur of de dienst detentiebeheer in Brussel maken telkens een vrije beoordeling of een bepaalde gedetineerde het verlengd penitentiair verlof toegekend krijgt.
België blijft, na ettelijke veroordelingen, onder verhoogd toezicht door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens om humane en degelijke detentieomstandigheden te garanderen, waarbij net bijzondere aandacht besteed wordt aan de overbevolking. In tegenstelling tot ongecontroleerde maatregelen, is er duidelijk nood aan een structurele oplossing.
Heeft u intussen vragen over strafuitvoering en het verlengd penitentiair verlof, dan kan u ons altijd contacteren op info@bannister.be en op 03 369 28 00.