Seksueel geweld in onze samenleving: een blijvende uitdaging met gedeelde verantwoordelijkheid
De moord op de 17-jarige Lisa in Amsterdam heeft opnieuw een maatschappelijk debat ontketend over veiligheid, seksueel geweld en onze omgang met gender en macht. Hoewel de kans statistisch gezien klein is om slachtoffer te worden van dergelijk “stranger danger“, raakt zo’n gebeurtenis een gevoelige snaar omdat het verwijst naar een fundamenteel onveiligheidsgevoel dat veel vrouwen in hun dagelijks leven ervaren. Alleen naar huis fietsen, ’s avonds laat door een station lopen of gaan joggen in het park: voor veel vrouwen gaat dit gepaard met alertheid, angst of het nemen van omwegen.
Deze gevoelens staan niet op zichzelf. Recente cijfers van het EU-agentschap voor Grondrechten tonen aan dat één op drie vrouwen in de EU fysiek of seksueel geweld heeft meegemaakt. Het gaat om een “onzichtbare epidemie”: veel slachtoffers zwijgen door schaamte, schuldgevoel of een gebrek aan vertrouwen in de autoriteiten. Slechts 14% van de slachtoffers doet effectief aangifte bij de politie.
Het afbrokkelende taboe: meer aangiftes en meer gesprekken
Toch zien we dat de situatie langzaam verandert. Uit praktijkervaring van advocaten, maar ook uit cijfers van de Orde van Vlaamse Balies, blijkt dat het aantal aangiftes van seksueel geweld stijgt. Dat is niet omdat er plots meer feiten zouden plaatsvinden, maar omdat slachtoffers vaker de stap durven zetten naar justitie en hulpverlening.
Zoals onze advocate Manon Cop, gespecialiseerd in zedenzaken, stelt: “Het bewijst dat we uit het taboe breken en dat mensen na seksueel geweld makkelijker de stap zetten naar bijstand en zorg. Tegelijk blijft dit ongetwijfeld slechts het topje van de ijsberg.”
We moeten dus erkennen dat de groei in dossiers een ‘positieve’ ontwikkeling is. Slachtoffers staan minder alleen, maar tegelijk is dit waarschijnlijk nog steeds slechts het begin van een bredere cultuurverandering.
Het grijze gebied: grenzen, dronkenschap en intentie
Een van de moeilijkste vraagstukken in zedendossiers is het grijze gebied. Wanneer beide partijen bijvoorbeeld alcohol hebben gedronken, is het voor rechters en advocaten vaak bijzonder moeilijk om te beoordelen waar de grens lag.
Het hervormde seksueel strafrecht (2022) stelt duidelijk dat toestemming centraal staat. Wanneer iemand zodanig onder invloed is dat de vrije wil wordt aangetast, kan die juridisch gezien geen geldige toestemming geven. In de praktijk rijst echter vaak de vraag: wat betekent “dronken zijn”? De ene persoon lijkt na enkele glazen nog goed aanspreekbaar, terwijl de andere nauwelijks rechtop kan staan. Het blijft dus sterk contextafhankelijk.
Daarnaast is er het probleem van de biologische reacties van slachtoffers. Veel mensen denken dat slachtoffers zich altijd hevig verzetten. In werkelijkheid komt de zogenaamde freeze-reactie (bevriezen) veel vaker voor dan de fight-reactie (vechten/verzetten). Voor de buitenwereld lijkt dat alsof er geen verzet is geweest, terwijl het voor het slachtoffer een verlammende en angstige ervaring was.
Dat maakt de vraag complex: als de andere partij werkelijk niet merkte dat grenzen werden overschreden, is er dan sprake van moreel opzet?
Dit zijn slechts een fractie van de juridische en morele discussies die onze samenleving blijvend moet voeren.
Wetgeving en cultuur: wat moet veranderen?
Het is belangrijk te benadrukken dat het seksueel strafrecht vandaag al aanzienlijk strenger en duidelijker is dan vroeger. Toch blijven er nog steeds lacunes en knelpunten bestaan in de toepassing ervan. Zulke lacunes zullen er bovendien altijd zijn, omdat nieuwe situaties en maatschappelijke evoluties ons telkens opnieuw dwingen om de wetgeving en rechtspraak aan te passen.
Waar het echter ook vaak misloopt – en wat minder snel wordt belicht – is het culturele aspect en de communicatie tussen mensen tout court. Het is niet alleen een kwestie van wat wettelijk al dan niet strafbaar is, maar ook van hoe mensen met elkaar omgaan, hoe grenzen worden aangevoeld en gerespecteerd en hoe duidelijk er wordt gecommuniceerd.
Veel situaties zouden vermeden kunnen worden door toestemming niet te veronderstellen, maar expliciet te vragen en te benoemen. Een simpele vraag zoals “Voelt dit goed voor jou?” ou “Wil je dit wel?” kan het verschil maken tussen een fijne ervaring en grensoverschrijding. Het is geen ongemakkelijk moment, integendeel, het kan juist leiden tot meer vertrouwen en respect binnen intimiteit.
Hier ligt de sleutel tot vooruitgang: sensibilisering en educatie. Campagnes zoals “Wij eisen de nacht op”, die na de dood van Lisa massale steun kregen, tonen aan dat burgers bereid zijn om in te zetten op bewustwording. Zulke initiatieven doorbreken stilzwijgen en maken duidelijk dat veiligheid in het openbaar domein een recht is, geen gunst.
Een kwestie van evolutie
We moeten deze maatschappelijke discussie zien in een historisch perspectief. Nog geen eeuw geleden hadden vrouwen nauwelijks maatschappelijke rechten. Geen stemrecht, beperkte toegang tot werk en opleiding en vaak weinig tot geen juridische bescherming tegen huiselijk geweld of seksueel misbruik. Vandaag zijn we verder dan ooit, maar de cijfers maken duidelijk dat de weg nog lang is.
Elke stap – hoe klein ook – is echter een stap in de goede richting. Het debat dat #MeToo losmaakte, heeft wereldwijd meer openheid gebracht. Tegelijkertijd zien we ook een backlash, waarbij jonge mannen vatbaar blijken voor vrouwonvriendelijke influencers. Het toont dat vooruitgang nooit vanzelfsprekend is. Cultuur verandert traag en ongelijkmatig.
Geen veralgemening, wel gedeelde verantwoordelijkheid
Belangrijk in dit hele debat is dat we niet alle mannen over één kam mogen scheren. De overgrote meerderheid van de mannen pleegt geen seksueel geweld. Maar er is wel een cultuur die soms zwijgt, wegkijkt of lacherig doet over seksistische opmerkingen of grensoverschrijdend gedrag.
De zogeheten “piramide van gendergerelateerd geweld” toont hoe dit werkt. Het begint onderaan met seksistische grappen en stereotiepe ideeën en leidt stap voor stap naar ernstiger vormen van grensoverschrijding, tot en met verkrachting en moord. Wie bovenaan verantwoordelijk is voor gruwelijke daden, bouwt voort op een cultuur waarin de fundamenten vaak getolereerd worden.
Daarom is dit niet alleen een juridisch, maar ook een maatschappelijk vraagstuk. Iedereen heeft hierin een rol te spelen:
- Slachtoffers door – waar mogelijk – hun stem te laten horen.
- Mannen door elkaar aan te spreken en grenzen te respecteren.
- De samenleving door te investeren in educatie, campagnes en slachtofferzorg.
- Rechters en advocaten door zorg te dragen voor nuance en rechtvaardigheid.
De rol van ons kantoor
Als advocatenkantoor gespecialiseerd in zedendossiers zien wij van dichtbij de complexiteit van deze zaken. Wij begeleiden slachtoffers die hun stem willen laten horen, maar ook verdachten die geconfronteerd worden met een zware beschuldiging. In beide gevallen geldt: er zijn altijd nuances, emoties en een context die gehoord moet worden.
Onze taak is om cliënten helder doorheen het juridisch proces te loodsen, hen te ondersteunen in een moeilijke periode en te waken over een rechtvaardige en respectvolle behandeling.
Bent u slachtoffer van seksueel geweld?
Als u slachtoffer bent geworden van seksueel geweld is het van groot belang dat u aangifte doet bij de politie. Dit is een eerste stap om uw verhaal officieel vast te leggen en een onderzoek op gang te brengen.
Nadien kunnen wij, als gespecialiseerde advocaten, u helpen. Uit onze praktijk blijkt dat slachtoffers tijdens het lopende onderzoek vaak geen idee hebben wat er in hun dossier gebeurt. Wij kunnen u bijstaan door:
- Informatie te verschaffen over het lopende onderzoek.
- Verzoeken in te dienen voor bijkomende onderzoekshandelingen.
- Te helpen bij het begroten van de door u geleden schade.
- U persoonlijk te begeleiden en bij te staan tijdens uw aangifte, indien dit nog niet gebeurd is.
Indien u hierover vragen heeft of onze hulp wenst, kan u altijd contact opnemen met Manon Cop of Emma Martin via info@bannister.be of telefonisch op 03/369.28.00.
