In december 2024 viel het regime van Bashar al-Assad in Syrië. Dit betekende het einde van een regime dat gekenmerkt werd door grove mensenrechtenschendingen, misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden.

Misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden zijn internationale misdrijven die strafbaar zijn volgens het Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof. Deze gedragingen worden als zo ernstig beschouwd dat ze universeel ontoelaatbaar zijn.

Misdrijven tegen de mensheid omvatten het wijdverspreid of stelselmatig aanvallen van een burgerbevolking, met kennis van zaken. Deze aanvallen kunnen bestaan uit moord, marteling, slavernij, verkrachting en gedwongen verdwijningen. Oorlogsmisdrijven zijn inbreuken op de geldende regels van oorlogsrecht, zoals het doelbewust aanvallen van burgerdoelen of het gebruik van giftige wapens.

Sinds 2013 verzamelt het ‘International, Impartial and Independent Mechanism’ (IIIM) bewijzen van de gebeurtenissen in Syrië. Dit VN-mechanisme documenteert de misdaden om bij te dragen aan gerechtigheid voor de Syrische bevolking.

Hieruit rijst de vraag of de Syrische misdrijven ook door een Belgische rechtbank beoordeeld kunnen worden. Vroeger was het antwoord ondubbelzinnig ja. De Belgische strafwet voorzag in een universele jurisdictie. Dit betekende dat België alle internationale misdaden kon vervolgen, ongeacht of er een band met België bestond. Zo werden er zelfs klachten ingediend tegen oud-president Bush vanwege de invasie in Irak.

Na internationale politieke druk paste de Belgische wetgever haar standpunt aan. Tegenwoordig kan een Belgische vervolging voor feiten in het buitenland enkel opgestart worden als er ook een link bestaat met België. Internationale misdrijven gepleegd in Syrië kunnen dus alleen in de volgende gevallen in België vervolgd worden:

• De feiten werden in Syrië gepleegd door een Belg of een persoon met een hoofdverblijfplaats in België;[1]
• De feiten werden in Syrië gepleegd tegen een Belg of een persoon met een hoofdverblijfplaats in België;[2]
• De feiten werden in het buitenland gepleegd door iemand zonder link met België, die wel in België wordt aangetroffen en van wie België de uitlevering weigert;[3]

In de praktijk vormt deze vereiste van een ‘Belgische link’ geen belemmering voor het Belgische Openbaar Ministerie. In januari 2024 werd de eerste vervolging voor oorlogsmisdaden onder het Assad-regime ingesteld. De verdachte woont in België, waardoor het Openbaar Ministerie de zaak kan onderzoeken.[4]

In Duitsland is er al een precedent: de Syrische oorlogsmisdadiger Anwar Raslan werd er in 2022 tot levenslang veroordeeld voor misdaden tegen de mensheid.[5]

________

[1] Artikel 6 Vt.Sv.

[2] Artikel 10, 1° bis Vt.Sv.

[3] Artikel 12bis Vt.Sv.

[4] De Standaard, “Eerste aanklacht in België voor oorlogsmisdaden onder Assad-regime in Syrië”, 26 januari 2024.

[5] De Tijd, “Syrische oorlogsmisdadiger berechten niet evident in België”, 13 januari 2022.