Per verordening EU 2024/3011 introduceerde de Europese wetgever een nieuw kader voor de overdracht van strafvervolging in de Europese Unie. Hierdoor kan een strafonderzoek van één lidstaat naar een andere lidstaat worden overgedragen. Het doel is helder: efficiënte rechtsbedeling staat voorop, zonder mogelijkheid tot forum shopping. Een verdachte kan dus niet zelf kiezen in welk land de vervolging plaatsvindt.

Rechten voor slachtoffers en verdachten

Een belangrijke vernieuwing is dat een verdachte, beklaagde of slachtoffer zelf om overdracht van strafvervolging kan verzoeken. Ook wanneer de autoriteiten het initiatief nemen, moeten zowel verdachte als slachtoffer worden geïnformeerd en de kans krijgen hun standpunt kenbaar te maken – tenzij dit het onderzoek zou schaden of de verdachte onvindbaar is.

Bij een besluit tot overdracht kunnen het slachtoffer, de verdachte of de beklaagde bezwaar aantekenen. Dit moet gebeuren in de staat die de strafvervolging zal overnemen.

Zomaar naar elke lidstaat?

Overdracht van strafvervolging is aan strikte voorwaarden gebonden. De nieuwe wetgeving staat geen forum shoppingtoe. De keuze voor een andere lidstaat is niet vrijblijvend; er moet een duidelijke connectie bestaan met die lidstaat. Deze connectie kan verschillende vormen aannemen:

• Het strafbare feit werd (gedeeltelijk) gepleegd op het grondgebied van de staat die de strafvervolging overneemt, minstens zijn de gevolgen of een groot deel van het strafbare feit er gepleegd;
• De verdachte is van de staat die de strafvervolging overneemt;
• De verdachte maakt reeds het voorwerp uit van een strafprocedure in de staat die de strafvervolging overneemt;
• De verdachte bevindt zich in de staat die de strafvervolging overneemt én er wordt geweigerd de verdachte over te leveren;[1]
• De bewijzen bevinden zich voornamelijk in de staat die de strafvervolging overneemt;
• De reclassering van de verdachte zal plaatsvinden in de staat die de strafvervolging overneemt;
• ….

Door deze nieuwe wetgeving kunnen bepaalde onderzoeken nu in België worden gevoerd die dat voorheen niet konden. Dit geldt bijvoorbeeld wanneer België een Europees aanhoudingsbevel weigert vanwege twijfels over de waarborging van fundamentele rechten in de andere lidstaat. Omgekeerd kunnen Belgische onderzoeken naar andere lidstaten worden overgedragen als het Belgische gevangenisbeleid niet aan de minimale standaarden voor menselijke behandeling voldoet.

Een ander scenario waarbij een land bevoegd kan worden, is wanneer de gevolgen van het misdrijf zich in dat land manifesteren. In zo’n geval kan die lidstaat het onderzoek overnemen.

Tot slot kan een zaak worden overgedragen wanneer een verdachte in een andere lidstaat al wordt vervolgd voor andere feiten. Zo kan bijvoorbeeld een moord gepleegd in België op een Belgisch slachtoffer in het buitenland worden onderzocht omdat de buitenlandse verdachte daar al een lopende procedure heeft.

Deze verordening bestaat nu op Europees niveau. De praktische toepassing laat nog even op zich wachten: de Belgische wetgever heeft twee jaar de tijd om deze om te zetten naar nationaal recht. Tot die tijd blijft de huidige regeling van kracht.

[1] Let wel, niet elke weigering tot EAB leidt tot een overdracht van strafvervolging, enkel de facultatieve weigeringsgronden 2, 3 en 7 (zoals opgenomen in artikel 4 van het Kaderbesluit EAB) moeten in overweging genomen worden.