Dag voor de Rechten van de Mens: Een interview met Hendrik Vandekerckhove
Hendrik Vandekerckhove is strafrechtadvocaat bij Bannister en een gedreven voorvechter van mensenrechten. Naast zijn werk voor ons kantoor, is hij actief lid van de Liga voor Mensenrechten, waar hij deel uitmaakt van de Algemene Vergadering en de Ligaraad. Met zijn expertise en passie zet Hendrik zich vrijwillig in en strijdt hij voor gerechtigheid na schendingen van fundamentele rechten in België. Zijn inzet, zowel binnen als buiten de rechtszaal, weerspiegelt zijn persoonlijke en professionele engagement om mensenrechten te beschermen en te versterken. In het teken van de internationale dag voor de rechten van de mens, deden we een diepgaand interview met Hendrik.
Hendrik, kan je iets vertellen over jouw carrière binnen mensenrechten?
Mijn interesse in mensenrechten is tijdens mijn studententijd ontstaan. Enkele vakken waren volledig toegespitst op het internationaal recht en mensenrechten. In tegenstelling tot andere vakken, stelde ik vast dat ik tijdens de lessen in het kader van die vakken in grotere mate getriggerd werd.
Na afloop van mijn studies in Leuven ben ik gaan bijstuderen in Utrecht, met een diepgaandere focus op het internationaal recht en mensenrechten. Nadien heb ik een doctoraat geschreven. Ik wijdde een heel hoofdstuk aan mensenrechten. Ik heb dus heel wat theoretische kennis opgebouwd rond mensenrechten. En op theoretisch vlak is het internationaal recht mooi in verdragen verwerkt. Maar in praktijk merk je dat er toch niet altijd respect is voor de basisprincipes en mensenrechten. Ook niet in België. En dan denk je, wat kan ik daar aan doen? In mijn beginjaren als advocaat heb ik vooral verdragen en rechtspraak over mensenrechten proberen aanhalen in conclusies, in geschreven documenten enzovoort. Maar ik dacht, misschien kan ik nog meer doen. En dan ben ik bij de Liga voor Mensenrechten terechtgekomen.
Ik ben daar dan eens gaan luisteren en was onmiddellijk verkocht. Voor mij is de Liga een heel aangename omgeving waar de leden discussiëren over mensenrechtenproblematieken in België. Het is een hoopvolle groep mensen die daar samenkomt met de focus op constructief samenwerken met de overheid om die mensenrechten te beschermen.
Je werk als advocaat bij de Liga komt vooral voort uit je persoonlijke interesse en engagement. Want het is vrijwilligerswerk?
Het is inderdaad vrijwilligerswerk. Ik ook dan ook heel dankbaar dat Bannister mij die ruimte geeft. Die procedures in z’n geheel opvolgen in mijn vrije tijd zou onbegonnen werk zijn. Daar kruipt nu eenmaal wat tijd in en die ruimte krijg ik hier wel op kantoor om mij daar ook mee bezig te houden. Het beschermen van mensenrechten is steeds een persoonlijke interesse geweest. Die is enkel vergroot door het professionele leven waar ik in terecht gekomen ben.
De Internationale Dag voor de Rechten van de Mens. Wat betekent dat voor jou? Op professioneel vlak, maar ook op persoonlijk vlak.
Ik moet vooral vaststellen dat zo'n dagen wel nog steeds nodig zijn. De mensenrechtensituatie in ons land is nu eenmaal niet perfect. Dagen zoals deze laten ons dan ook toe om opnieuw te focussen op de bescherming van mensenrechten en op de stand van zaken in dat opzicht. Als we bijvoorbeeld kijken naar de gevangenissen in België; daar worden de rechten van de gedetineerden praktisch consequent geschonden. Aan die problematiek wordt tegenwoordig al wat meer aandacht besteed maar mensenrechten worden ook elders in België geschonden. Dagen zoals deze laten toe om dat nodige stapje terug te nemen en de bescherming van mensen op een ruimer niveau te bekijken. Op persoonlijk vlak stel ik vooral vast dat er een discrepantie bestaat tussen de behandeling die ik krijg en de behandeling die andere mensen, zoals cliënten, krijgen. Die discrepantie maakt dat ik nóg meer gedreven ben om cliënten te helpen, simpelweg omdat ik merk dat de persoon die tegenover mij zit en die, net zoals ik, gelijk is voor de wet toch op een geheel andere wijze behandeld wordt. Het gevoel van onrechtvaardigheid is in zulke situaties zo in your face dat je automatisch geneigd bent om de situatie terug in evenwicht te brengen.
Wat zijn volgens jou dan de meest urgente mensenrechtenproblemen in de wereld vandaag?
Er bestaan zeer zware humanitaire crisissen momenteel, zoals de situatie in Oekraïne, de situatie in Gaza en de vele andere oorlogen die stukken minder belicht worden. Maar als ik een ruimer probleem moet aankaarten, dan kies ik voor de verrechtsing van de maatschappij. Want dat heeft mijn inziens verregaande gevolgen over de hele wereld. We zien die verrechtsing overal plaatsvinden. Veel meer rechtse ideeën komen terug naar boven. Die ontwikkeling heeft effecten op praktisch alle wereldburgers. Rechten worden, in die context, meer en meer ingeperkt. Eén voorbeeld van zo’n recht dat tegenwoordig steeds verder beperkt wordt, is het recht op protest. Dat recht heeft nochtans vooral tot doel ervoor te zorgen dat allerlei meningen op vreedzame wijze geuit kunnen worden. Net dat recht betreft de focus van rechtse regimes, met als gevolg dat de veelheid aan verschillende meningen, die o zo belangrijk is in een democratie, steeds minder uiteenlopend is.
Kunnen jullie bij de Liga deze tendens opvangen en misschien ook counteren?
De Liga bestaat grotendeels uit juristen en we focussen vooral op de politieke en juridische wegen om de schendingen van mensenrechten aan te pakken. Zo worden af en toe procedures gevoerd bij het Grondwettelijk Hof om bepaalde wetgeving die in strijd is met mensenrechten, te laten vernietigen. Soms is de Liga daar succesvol in, andere keren is ze daar minder succesvol in. Op die manier probeert de Liga in ieder geval een beetje weerwerk te bieden tegen de verrechtsing van de maatschappij, die – logischerwijs – steeds vaker doorsijpelt in wetgeving, ondanks ons politiek werk. Uiteindelijk is het geen makkelijke opdracht maar we proberen de problemen dus wel aan te kaarten via de onafhankelijke rechterlijke macht. De rechtelijke macht is voor ons dus essentieel in dat gevecht tegen de verrechtsing van de maatschappij.
Hoe is de perceptie over en de toepassing van mensenrechten in het afgelopen decennium veranderd volgens jou?
Moeilijke vraag. Ik kan niet oordelen of er een tendens is. Misschien dat de situatie in de jaren 2010 anders was en dat er wel degelijk een tendens waar te nemen is sindsdien. Maar ik ben uiteindelijk nog maar advocaat sinds 2019, zodat ik me niet kan uitspreken over zo’n langdurige tendensen wat betreft de toepassing van mensenrechten. Desalniettemin heb ik wel het gevoel dat – hoewel ik de rechterlijke macht als een partner in crime beschouw, met het oog op de bescherming van mensenrechten – het geen eenvoudige opdracht is om Belgische rechtbanken consequent mensenrechten te laten toepassen op een wijze zoals het voorzien is in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. In België is er zeker een wijdverspreid gedachtegoed dat gebaseerd is op de democratische rechtsstaat, op mensenrechten. Maar wat mij betreft kan het nog net dat tikkeltje consequenter, zodat mensenrechten er effectief altijd en voor iedereen zijn.